Orta Anadolu’da on dördüncü asırda kurulan bir beylik. Anadolu Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra, onun idaresinde bulunan bazı yerler İlhanlıların eline geçti. Anadolu’daki topraklar, İlhanlılar tarafından gönderilen genel valiler tarafından idare edilmeye başlandı. Bu valilerin en kudretlisi ve sonuncusu, Emir Çoban’ın oğlu Demirtaş idi.

Demirtaş, vali olarak gönderildiği zaman, hükümdarın naibi olan babasının nüfuzuna güvenip, bağımsızlığını ilan ederek, devlet kurma sevdasına düştü. Ona bu cesareti; sultanın yaşının küçük olması ve Anadolu’nun karışık durumu vermişti. Babası Emir Çoban, büyük bir kuvvetle üzerine gelince, bu sevdadan vazgeçti ve affedildi.

Anadolu valisi Demirtaş, kardeşi Dımışk Hoca’nın öldürülmesi ve babasının İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır ile arasının açılması yüzünden Anadolu’da fazla kalmıyarak, 1328 senesinde Türk-Memluk Saltanı Melik Nasır Mehmed’e iltica etti. Oraya giderken kayınbiraderi Eretna’yı vekil olarak bıraktı. Eretna, Sultan Ebu Said’e bağlılığını bildirip, Demirtaş’ın yerine gönderilen Büyük Şeyh Hasan’a itaat ederek, mevkiini muhafaza etti. O, bu müddet içerisinde bir taraftan Anadolu halkına kendisini sevdirmiş, diğer yandan da beyler üzerinde sağlam bir nüfuz kazanmıştır.

Ebu Said Bahadır Han’ın 1335 senesinde veliahd bırakmadan ölmesi, bazı karışıklıklara sebeb oldu. Büyük Şeyh Hasan, Eretna’yı yerine vekil bırakarak İran’a döndü. Bu durumdan faydalanan Eretna, Memluk Sultanına haber göndererek, onun himayesine girdi. Demirtaş’ın oğlu Küçük Şeyh Hasan’ın üzerine gelen ordusunu 1343 senesinde, Sivas-Erzincan arasında yendi. Böylece, durumunu kuvvetlendirdi ve şöhretini artırdı. 1349 senesinde de bağımsızlığını ilan etti ve Alaeddin ünvanını alarak sultan oldu. Adına hutbe okuttu ve para bastırdı. Anadolu Beyleri üzerinde otorite sahibi oldu.

Sivas, Kayseri, Niğde, Tokat, Amasya, Erzincan, Şarki Karahisar, Niksar, Canik, Develi Karahisar gibi önemli şehir ve kasabalar Sultan Alaeddin Eretna’nın hükmü altında idi. Önceleri Sivas olan devlet merkezi, sonra Kayseri’ye taşındı.

Kurduğu devlete adını veren ve Türkiye tarihinin en zor döneminde Anadolu umumi valisi ve Sultan ünvanıyle görev yapan Alaeddin Eretna Bey, 1352 senesinde Kayseri’de vefat etti. Eratna, Arabçayı fasih olarak konuşurdu. Alim, hayırsever, ileri görüşlü, cesur bir zat idi. Büyük alim Tacüddin Subki, Tabakat-ı Şafiiyye adlı eserinde, Eretna’dan alim olarak bahsetmekte ve ilmi kudretini anlatmaktadır. Vefatı; Anadolu, Irak ve Suriye’de büyük üzüntüye sebeb oldu. Eretna, İlhanlılar devrinde Anadolu’da meydana gelen kargaşayı; takib ettiği usta siyaseti, adaleti, şefkati ve yüksek otoritesiyle ortadan kaldırarak, arzu ettiği birliği kurmuştu. Onun huzur ve sükuna kavuşturduğu Anadolu’ya, alim ve emirler akın etmişlerdi.

Devrin tarihçileri, Sultan Alaeddin Eretna hakkında; “Çok hayırlı, iyi bir müslümandı. Dinine bağlı olup fisebilillah İslamiyet’in koruyucusu ve savunucusu idi. İlim adamlarını severdi. Alimleri meclisine alır, onların karşılıklı konuşmalarını dinler ve fikirlerinden faydalanırdı. Akıllı, tedbirli ve bilgili bir melik idi. Zamanı, saadet içinde geçti” demektedirler.

Eretna’nın yerine, emirlerin kararıyla küçük oğlu Gıyaseddin Mehmed Bey hükümdar oldu. Ağabeyi Cafer Bey, isyan etti ise de, yapılan muharebede yenilerek Mısır’a kaçtı. Mehmed Bey, çok genç olduğu İçin, devleti, Vezir Ali Şah idare ediyordu. 1364 senesinde Vezir Ali Şah isyan ederek, Kayseri üzerine yürüdü. Mağlub olan Sultan Mehmed Bey, Memluk Sultanı Eşref Şaban’dan yardım istedi. Mısır’dan gelen yardım ile kuvvetlenen Mehmed Bey, veziri mağlub etti. Hoca Ali Şah muharebede öldü.

Mehmed Bey, 1365 senesinde bazı beyler ve ümera tarafından öldürülünce, yerine küçük yaştaki oğlu Alaeddin Ali Bey geçti. Bu durumu fırsat bilen Karamanoğlu Alaeddin, Niğde ve Aksaray’ı işgal etti. Daha sonra Karamanoğlu Kayseri’yi de ele geçirince, Ali Bey Sivas’a kaçtı. Orada bir müddet hapiste kaldıktan sonra kurtarılan Ali Bey, tekrar sultan oldu. Kayseri kadısı Burhaneddin Ahmed’i vezir yaptı. On beş sene süren hükümdarlığı çok silik geçen Ali Bey, 1380 senesinde taundan öldü.

Ali Bey’in ölümü üzerine, yedi yaşındaki oğlu, İkinci Mehmed Bey hükümdar ilan edildi. Şarki Karahisar Beyi Kılıç Arslan naib oldu. Amasya emiri Hacı Şadtjeldi Paşa, idareyi ele geçirmek için Sivas üzerine yürüdü ise de, Kılıç Arslan’ın naib olduğunu duyunca, Amasya’ya çekildi. Kılıç Arslan’ın, Kadı Burhaneddin-i merkezden uzak tutmak için, Karahisar’a göndermek istemesi, aralarının açılmasına yol açtı. Kadı Burhaneddin, bir süre sonra, Kılıç Arslan’ı ve onun amcası Keyhüsrev’i öldürdü ve İkinci Mehmed’e naib oldu. 1381 senesi Ocak ayında İkinci Mehmed’i de bertaraf ederek, hükümdarlığını ilan etti. Böylece Eretna Devleti sona erdi. Yarım asra yakın hüküm süren Eretna Devleti’ne ait; Sivas, Tokat, Kayseri ve havalisinde bazı eserler vardır.

ERETNA OĞULLARI


Eretna Oğulları

Tahta geçişi:


Alaeddin Eretna Bey

1335 (H. 736)


Gıyaseddin Mehmed Bey

1352 (H. 753)


Alaeddin Ali Bey

1365 (H. 767)


İkinci Mehmed Bey

1380 (H. 782)